حبیبیان

احترام معلم در روایات

«اِنَّ اللهَ وَ مَلائِكَتَهُ حَتَّي النَّمْلَةِ في حُجْرِها وَ حَتّي الْحُوتِ فِي البَحْرِ يُصَلُّونَ عَلي مُعَلِّمِ النّاس الْخَيْرَ»
در آموزه هاي اسلامي احترام به معلم که پدر معنوي و روحاني انسان است يک وظيفه انساني-اسلامي است و خود مبناي توفيقات الهي خواهد شد و در همه حال بايد آنها را محترم شمرد از ياد آنان به نيکي، تواضع و فروتني در برابر آنها، عمل به دستورات و راهنمايي هايشان در امور ديني و دنيوي، تکريم و بزرگداشت آنها در شرايط مختلف، ذکر خاطرات خوب و کمالات و ارزشهاي علمي و اخلاقي آنها و … احترام به معلم حد خاصي ندارد مگر اينکه خداي نکرده معلم از صراط ايمان و توحيد خارج شده و گرفتار کفر و شرک و انحراف هاي اخلاقي شده باشد که البته باز هم نگهداشت احترام آنها لازم است و وظيفه امر به معروف و نهي از منکر نيز يک ضرورت است و چه بسا انجام اين ضرورت با روشهاي گفتاري و رفتاري شايسته خود احترام واقعي به معلم باشد.
پس احترام اصلي و حقيقي به معلم يا کساني که چيزي از آنها ياد مي گيريم چند چيز است:
1. عمل به آموخته هاي آنان
2. ترويج و تبليغ آنچه از آنها ياد گرفتيم به ديگران.
3. يادسپاري ارزشهاي علمي و اخلاقي آنها
4. تکريم شخصيت و تعظيم آنان در همه شرايط
5. تواضع در برابر آنها و … که علي(ع) فرمود: «من علمّني حرفا فقد صيّرني عبدا».

قرآن مجيد نخستين معلم را خداوند، و نخستين شاگرد را حضرت آدم(ع) مي‏شمرد و نخستين علمي كه به او تعليم داده شد، علم الاسماء مي‏شمرد (به احتمال قوي منظور از آن آگاهي بر اسرار آفرينش و موجودات جهان است). تنها آدم نبود كه خداوند به او تعليم داد، بلكه به يوسف تعليم تعبير خواب داد، «وَعَلَّمْتَني مِنْ تَأويلِ الاَحاديثِ» يوسف/101 و به سليمان زبان پرندگان آموخت، «وَ قالَ يا اَيُّهَا النّاسُ عُلِّمْنا مَنْطِقَ الطَّيْرِ»نمل/16 و به داود(ع) زره ساختن را، «وَ عَلَّمْناهُ صَنْعَةَ لَبُوسٍ لَكُمْ»انبياء/80 و به خضر علم و آگاهي فراواني داد، «وَ عَلَّمْناهُ مِنْ لَدُنّا عِلْماً»كهف/65 و به فرشتگان علوم فراواني بخشيد، «سُبْحانَكَ لا عِلْمَ لَنا اِلّا ماعَلَّمْتَنا»بقره/32 و به انسانها نطق و بيان آموخت (عَلَّمَهُ الْبيانَ) و از همه بالاتر اينكه به پيامبر اسلام(ص) علوم و دانشهايي كه هرگز تحصيل آن از طرق عادي براي او ممكن نبود آموزش داد، «و عَلَّمَكَ مالَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ»نساء/113 فرشتة بزرگ الهي يعني پيك وحي، جبرئيل، نيز تعليمات فراواني به پيامبر اسلام(ص) داد، «عَلَّمَهُ شَديدُ الْقُوي» نجم/5 پيام قرآن ج 10، حضرت آيت الله مكارم شيرازي و ساير همكاران
در روايات اسلامي، مقام معلم آنقدر والاست كه خدا و فرشتگان و همة موجودات ـ حتي مورچه در لانة خود و ماهيان در درياها ـ بر كسي كه به مردم تعليم خير كند درود مي‏فرستند، چنانكه در حديثي از رسول خدا(ص) آمده است: «اِنَّ اللهَ وَ مَلائِكَتَهُ حَتَّي النَّمْلَةِ في حُجْرِها وَ حَتّي الْحُوتِ فِي البَحْرِ يُصَلُّونَ عَلي مُعَلِّمِ النّاس الْخَيْرَ»؛(كنز العمال، حديث 28736) و در حديث ديگري مي‎خوانيم: «آيا به شما خبر دهم كه بخشنده‏ترين بخشنده‏هاكيست؟ بخشنده‏ترين بخشنده‏ها خداست و من بخشنده‏ترين فرزندان آدم هستم و بعد از من از همة شما بخشنده‏تر، كسي است كه علم و دانشي را فراگيرد و آنرا نشر دهد و به ديگران بياموزد، چنين كسي، روز قيامت، خود به صورت امتي برانگيخته خواهد شد!»(ميزان الحكمة 6/474) تعبير به «امت» به خوبي نشان مي‏دهد كه گسترش وجودي معلمان، به موازات گسترش تعليمات آنها در ميان جامعة بشري صورت مي‏گيرد و هر قدر شاگردان بيشتري را تعليم و تربيت كنند، به همان نسبت شخصيّت معنوي و اجتماعي آنها گسترده‏تر مي‏شود و گاه به اندازة يك امت مي‏گردد. اهميت نشر علم و دانش و فرهنگ در اسلام تا ‏آن حدّ است كه در حديثي معروف، مجلس علم، باغي از باغهاي بهشت شمرده شده است.
جالب اينكه در اسلام هر كاري كه مقدمة فراگيري علم، يا مناسبتي با آن داشته باشند، عبادت شمرده شده است، در حديثي از پيامبر اكرم(ص) مي‏خوانيم: «مُجالَسَةُ الْعُلَماءِ عِبادَة؛ (بحارالانوار 1/204)همنشيني با دانشمندان عبادت است». در حديث ديگري از امام موسي‏بن‏جعفر(ع) مي‏خوانيم: «اَلنَّظَرُ اِلي وَجْهِ الْعالِمِ حُبّاً لَهُ عِبادَة؛ (وسائل 18/458) نگاه به صورت عالم از روي محبت، عبادت است». و نيز در حديث ديگري مي‏خوانيم كه پيامبر(ص) به ابوذر فرمود: «اَلْجُلُوسُ ساعَةً عِنْدَ مُذاكَرَةِ الْعِلْمِ خَيْر لَكَ مِنْ عِبادَةِ سَنَةٍ، صِيام نَهارِها، وَ قِيامِ لَيْلِها و النَّظَرُ اِلي وَجْهِ الْعالِمِ خَيْر لَكَ مِنْ عِتْقِ اَلْفِ رَقَبَةٍ؛ (تفسير نمونه 4/360) يك ساعت در جلسة مذاكره علم شركت كردن، براي تو بهتر از عبادت يك سال است كه روزها روزه باشي و شبها مشغول عبادت شوي و نگاه به صورت عالم، براي تو بهتر است از آزاد كردن يك هزار برده!».